Η Δημοτική Ενότητα Καλλιφωνίου βρίσκεται στο νότιο τμήμα του Νομού Καρδίτσας και συνορεύει δυτικά με την Δημοτική Ενότητα Ιτάμου, βόρεια με την Δημοτική Ενότητα Καρδίτσας και ανατολικά με τον πρώην Δήμο Μενελαΐδας. Προέκυψε από τη συνένωση των κοινοτήτων Καλλιφωνίου (οικισμοί Καλλιφωνίου-Μαυρονερίου), Απιδιάς (με τον οικισμό Παράγκα), Δαφνοσπηλιάς, Ζαϊμίου, Μολόχας και Παλιουριού. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της περιοχής είναι η απόκεντρη γεωγραφική θέση και η στενότητα των γεωγραφικών της ορίων, κυρίως ως προς το πληθυσμιακό δυναμικό και τους ανθρώπινους πόρους που αυτά εκφράζουν.
Η Δημοτική Ενότητα Καλλιφωνίου αποτελεί κομμάτι της περιοχής των Αγράφων με προεκτάσεις στην πεδινή ζώνη του Νομού Καρδίτσας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο συνολικός πληθυσμός της Δημοτικής Ενότητας Καλλιφωνίου ανέρχεται σε 3.246 άτομα, τα οποία διαμένουν σε συνολική έκταση 154.700 στρεμμάτων.
Οι μεγαλύτερες εκτάσεις δάσους είναι διακατεχόμενα (Άγιος Ιωάννης Παλιουριού, Απιδιά, Παλιούρι), δηλαδή δάση που είναι κατά κυριότητα δημόσια, αλλά κατά χρήση ανήκουν σε ιδιώτες ή φορείς. Τα υπόλοιπα δάση είναι δημοτικά, δημόσια και συνδιακατεχόμενα (Δαφνοσπηλιά, Μολόχα). Στο σύνολο της η Δημοτική Ενότητα Καλλιφωνίου δεν εμφανίζει προστατευόμενες περιοχές (περιοχές που να έχουν ενταχθεί στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000, RΑΜ5ΑΚ, κ.λπ.).
Η χλωρίδα της περιοχής είναι αρκετά πλούσια. Η βλάστηση που εμφανίζεται στις δασικές εκτάσεις περιλαμβάνει αειθαλή πλατύφυλλα, όπως πρίνους, φιλίκια, κουμαριές, χρυσόξυλα, πάλιουρα, κέδρους κ.ά., χαμηλούς πρίνους, φυλλοβόλα δέντρα, όπως πλατύφυλλες δρύες αλλά και υδρόφιλα δέντρα, όπως πλατάνους, ιτιές και πτελέες. Από την άλλη πλευρά, η πανίδα της χαρακτηρίζεται υποβαθμισμένη. Τα πιο κοινά είδη πτηνών είναι η πέρδικα, ο φασιανός το ορτύκι, η μπεκάτσα, το τρυγόνι, ο σπουργίτης, ο κότσυφας, το γεράκι, η κάργια, η κίσσα, η κουκουβάγια. Η ιχθυοπανίδα των ρεμάτων θεωρείται φτωχή. Όσον αφορά τη χερσαία πανίδα, απαντούν αγριόχοιροι, λαγοί, λύκοι, αλεπούδες, νυφίτσες, κουνάβια, σκίουροι, ζαρκάδια ελάφια κ.ά., καθώς και διάφορα είδη ποντικών, σαύρας και φιδιών.
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 και με την επιστροφή στην ελληνική διοίκηση, η Κοινότητα Καλλιφωνίου με έδρα το Καλλιφώνι και με προσάρτηση του οικισμού Ζαΐμι (επαν)ιδρύθηκε το 1912 και τότε υπαγόταν στον Νομό Τρικάλων. Το 1929 ο οικισμός Ζαϊμι αποσπάστηκε και αυτονομήθηκε, ενώ το 1940 ο οικισμός Μονή Φανερωμένης προσαρτήθηκε στην κοινότητα. Ταυτόχρονα, η ονομασία του οικισμού διορθώθηκε από Καλλιφώνι σε Καλλιφώνιον.
Το Καλλιφώνι έδωσε το παρών σε κάθε αγώνα του έθνους κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Εκτός από τους εννέα καταγεγραμμένους στο ηρώο πεσόντες κατά το διάστημα 1912-1922, βαρύ στάθηκε το ανθρώπινο τίμημα στα πέτρινα χρόνια του 1940-1949. Το χωριό, όπως και η ευρύτερη σημερινή επικράτεια της Δημοτικής Ενότητας Καλλιφωνίου, έλαβε ενεργά μέρος στην Αντίσταση• οι Γερμανοί, μάλιστα, σε επιδρομή τους στο χωριό τον Νοέμβριο του 1943, πυρπόλησαν το ένα τρίτο του οικισμού και προέβησαν σε δολοφονίες αμάχων. Εκτός από τους έξι νεκρούς στον πόλεμο του 1940, σκοτώθηκαν άλλοι 42 κάτοικοι της περιοχής -οι περισσότεροι κατά τον Εμφύλιο- προσκείμενοι στην Αριστερά, δέκα νέοι στρατευμένοι από τον Εθνικό Στρατό έπεσαν στα πεδία των μαχών της αντίστοιχης περιόδου (1946-1949), έξι κάτοικοι έπεσαν θύματα εκτελέσεων των ανταρτών του Δ.Σ.Ε., πέντε έχασαν τη ζωή τους σε ατυχήματα (νάρκες), ενώ περισσότεροι από 25 κάτοικοι του Καλλιφωνίου εξορίστηκαν στη Γυάρο και στη Μακρόνησο ή βρέθηκαν πολιτικοί πρόσφυγες στις πρώην κομμουνιστικές χώρες.4 Υπό αυτές τις ιστορικές παρακαταθήκες -και ανεξαρτήτως ιδεολογικών προτιμήσεων- γίνεται αντιληπτό πόσο ένας ολόκληρος προπολεμικός ιστός της ορεινής και ημιορεινής Ελλάδας υπέστη ανεπανόρθωτα πλήγματα κατά την κρίσιμη δεκαετία του 1940, την οποία -όχι αδικαιολόγητα- αρκετοί ιστορικοί θεωρούν τη δραματικότερη για τη χώρα, σε σύγκριση με τα δρώμενα των ετών 1912-1922, και τούτο παρά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Το 1944 η κοινότητα υπήχθη πλέον στον Νομό Καρδίτσας, ενώ το 1951 αναγνωρίστηκε και προσαρτήθηκε σε αυτήν ο οικισμός Μαυρονέριον, με την παράλληλη κατάργηση του οικισμού Μονής Φανερωμένης. Με τη μεταρρύθμιση του προγράμματος «Καποδίστριας» (1997), δημιουργήθηκε ο διευρυμένος πλέον πρώην Δήμος Καλλιφωνίου, ο οποίος όμως καταργείται με την υλοποίηση του «Καλλικράτη», καθώς συνενώνεται με τους πρώην δήμους Ιτάμου, Κάμπου, Καρδίτσας και Μητρόπολης, στο πλαίσιο των πέντε νέων μεγάλων δήμων του Νομού Καρδίτσας.
Επί σειρά ετών, η Κοινότητα Καλλιφωνίου δεν διέθετε κοινοτικό κατάστημα• έτσι, στεγαζόταν σε διάφορα ιδιωτικά οικήματα (όπως το κατάστημα που ανήκε στον Γεώργιο Παφλιά), ακόμα και σε οικίες των γραμματέων της κοινότητας. Το 1972-1973 ανεγέρθηκε το πρώτο κοινοτικό γραφείο στην πλατεία του χωριού, ενώ το 1997 ο νέος δήμος μετεγκαταστάθηκε σε καινούργιο διώροφο οικοδόμημα. Ταυτόχρονα, το -τύποις- υπάρχον από το 1962 αγροτικό ιατρείο αντιμετωπίζει έως τις μέρες μας χρόνιο πρόβλημα μόνιμης στελέχωσης. Όσο για την ηλεκτροδότηση του Καλλιφωνίου και συγχρόνως των κοινοτήτων Ζαϊμίου, Ρούσσου και Αγιοπηγής, αυτή υλοποιήθηκε προς το τέλος του 1966.
Ως προς τη γεωμορφολογία της περιοχής, τα τοπικά διαμερίσματα Καλλιφωνίου και Ζαϊμίου είναι πεδινά, τα τοπικά διαμερίσματα Δαφνοσπηλιάς και Παλιουρίου είναι ημιορεινά, ενώ τα τοπικά διαμερίσματα Απιδιάς και Μολόχας είναι ορεινά. Το κλίμα είναι ημίξηρο μεσογειακό με εναλλαγή υγρής και ξηρής περιόδου. Η υγρή περίοδος εντοπίζεται από τα μέσα του φθινοπώρου έως τα μέσα της άνοιξης. Ο χειμώνας είναι βαρύς με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, χιονοπτώσεις και βροχές. Αντίθετα, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού το κλίμα είναι ξηρό με πολύ υψηλές θερμοκρασίες.
Το χωριό Ζαΐμι, υπαγόμενο πλέον στον πρώην Δήμο Καλλιφωνίου, ιδρύθηκε επί Οθωμανοκρατίας από κολίγους, οι οποίοι διέμεναν σε κατοικίες που έχτισαν οι τσιφλικάδες. Σημειώνουμε επίσης πως ο ορεινός οικισμός της Απιδιάς υπαγόταν παλαιότερα στον Δήμο Ιτάμου, ενώ η Μολόχα, ορεινό χωριό του Δήμου Κτημενίων του Νομού Ευρυτανίας, υπήχθη το 1974 στον Νομό Καρδίτσας. Τέλος, ο οικισμός Παλιούρι, ο οποίος βρίσκεται στις παρυφές του κάμπου, σηματοδοτώντας τις απαρχές του ορεινού όγκου των Αγράφων, έχει μακρόχρονη σχέση διοικητικής συνάφειας με τον Δήμο Καλλιφωνίου.
Ο πληθυσμός της Δημοτικής Ενότητας Καλλιφωνίου δραστηριοποιείται κυρίως στον πρωτογενή τομέα, με την καλλιέργεια βαμβακιού, σιταριού, καπνού και κηπευτικών•στα ορεινά επιδίδεται στην κτηνοτροφία, με κάποιες απόπειρες επέκτασης της οικονομικής βάσης της περιοχής, προσδοκώντας περαιτέρω ανάπτυξη στον δευτερογενή και στον τριτογενή τομέα. Προπολεμικά, οι γεωργοί καλλιεργούσαν καλαμπόκι, σιτάρι, κριθάρι, βρόμη, σίκαλη, βίκο, ρεβίθια, φακές και κηπευτικά. Το 1930 δόθηκαν άδειες καλλιέργειας καπνού, ενώ μεταπολεμικά, κατά τη δεκαετία του 1950, καλλιεργήθηκαν τα ζαχαρότευτλα, πριν από τη στροφή προς τη βαμβακοκαλλιέργεια, το 1970. Όμως, τα προβλήματα λειψυδρίας και γενικότερα υποβάθμισης του περιβάλλοντος (νιτρικά) έθεσαν νέες προτεραιότητες ως προς τη μελλοντική μορφή της γεωργίας στην ευρύτερη περιοχή του πρώην Δήμου Καλλιφωνίου.
Προοπτικές βελτίωσης των συνθηκών στον πρωτογενή τομέα υπάρχουν. Η ολοκλήρωση του αναβαθμού-φράγματος στον ποταμό Καλέντζη και ο καθαρισμός της λεκάνης πριν από τον αναβαθμό, με σκοπό τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, καθώς η περιοχή υδρεύεται και αρδεύεται από υπόγειες γεωτρήσεις, συνιστά έργο πνοής για την Δημοτική Ενότητα Καλλιφωνίου, αλλά και για ολόκληρο τον Νομό Καρδίτσας. Σχεδιάζεται, έτσι, η δυνατότητα δημιουργίας αρδευτικού δικτύου για τις καλλιέργειες της περιοχής (αμπέλια, βαμβάκι, σιτάρι), καθώς και για την αντιπλημμυρική προστασία ολόκληρου του Νομού Καρδίτσας. Τα εγκαίνια λειτουργίας του έργου στον ποταμό Καλέντζη πραγματοποιήθηκαν στις 27 Μαρτίου 2010, ενώ στην εκδήλωση παρευρέθηκαν βουλευτές, δήμαρχοι, διευθυντές και υπάλληλοι των αρμόδιων υπηρεσιών.
Το έργο άρχισε να σχεδιάζεται από την προηγούμενη δημοτική αρχή, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Ματζιάρα, και ύστερα από μία σειρά μελετών, που συντάχθηκαν από το γραφείο του Κωνσταντίνου Πιστρίκα και των συνεργατών του. Με την επίβλεψη της Τ.ΥΔ.Κ και Διεύθυνσης Δημοσίων Έργων (Δ.Δ.Ε.), επιτεύχθηκε το 2004 η ένταξή του στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας 2000-2006, με προϋπολογισμό 580.000 ευρώ.
Στόχος των τοπικών αρχών του Καλλιφωνίου είναι η βελτίωση και η ανάδειξη των τουριστικών πόρων που διαθέτει ο δήμος, δηλαδή της ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, των ιαματικών θερμομεταλλικών πηγών και του φυσικού κάλλους των ορεινών όγκων. Εξάλλου, ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός προς την κατεύθυνση της προβολής, ανάδειξης, προστασίας και διαφύλαξης των ιστορικών και πολιτιστικών μνημείων κρίνεται απαραίτητος για τον τομέα του τουρισμού. Επίσης, η ύπαρξη ιαματικών πηγών στον δήμο μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού (ιαματικού τουρισμού), με την προσέλκυση ειδικών ομάδων επισκεπτών.

Πηγές:
1. ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας, Καρδίτσα 2007
2. Όψεις της Ιστορίας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Νομού Καρδίτσας, Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Καρδίτσας
3. Τουριστικός Οδηγός νομού Καρδίτσας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας, Καρδίτσα 2010

Σχετικές σελίδες