Δημοτική Ενότητα Καρδίτσας

Η αναφορά που ήδη έγινε στην ιστορία της Καρδίτσας, αν και εν μέρει αποσπασματική, μεταφέρει το παρελθόν ενός αρχικά μικρού χωριού στο δυτικό άκρο του θεσσαλικού κάμπου, 10 χιλιόμετρα από τις υπώρειες της Πίνδου και σε υψόμετρο 110 μέτρων, χτισμένου δίπλα σε παραπόταμο του Πηνειού. Η ίδρυση του οικισμού τοποθετείται στα μέσα του 15ου αιώνα. Λόγω της θέσης του επί του εμπορικού δρόμου Βόλου-Τρικάλων-Ιωαννίνων, αποτέλεσε σταθμό και κέντρο του διαπεριφερειακού εμπορίου.

Διοικητικά η Καρδίτσα συστάθηκε ως δήμος με έδρα τον ομώνυμο οικισμό το 1912, ενώ έως το 1944 υπαγόταν στον Νομό Τρικάλων, ως πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, πριν δηλαδή από τη διοικητική αυτονόμηση του Νομού Καρδίτσας.

Η πόλη της Καρδίτσας ανακηρύχτηκε το 1882 δήμος, στον οποίο υπάγονταν δεκαεπτά χωριά που αποσπάστηκαν το 1912 και συγκρότησαν αυτόνομες κοινότητες. Πρόκειται για τους οικισμούς: Καρδιτσομαγούλα, Μυρίνη, Πρόδρομος, Άγιοι Θεόδωροι, Σταυρός, Μέλισσα, Αγιοπηγή, Ρούσσο, Κρύα Βρύση, Ξυνονέρι, Μητρόπολη, Φράγκο, Παλαιοκκλήσι, Σαρακίνα, Αρτεσιανό, Γεωργικό και Καμινάδες. Το 1971 προσαρτήθηκε στον δήμο ο οικισμός Άγιοι Απόστολοι, ενώ το 1997 υπήχθησαν στον διευρυμένο πλέον καποδιστριακό Δήμο Καρδίτσας οι έως τότε κοινότητες Αρτεσιανού, Παλαιοκκλησίου, Καρδιτσομαγούλας, Αγιοπηγής και Ρούσσου. Σύμφωνα με την αναδιάταξη των δήμων με το σχέδιο «Καλλικράτης» (2010), ο (νέος) Δήμος Καρδίτσας με έδρα την Καρδίτσα θα αποτελείται από τους δήμους Καρδίτσας, Κάμπου, Ιτάμου, Μητρόπολης και Καλλιφωνίου, οι οποίοι καταργούνται.

Πρώτος αιρετός δήμαρχος της απελευθερωμένης Καρδίτσας, μετά τον Καχριμάν Βέη, ήταν ο Γεωργούλας Σταμούλης από το Μοσχολούρι, η θητεία του οποίου διήρκεσε από τις εκλογές της 29ης Μαΐου 1883 έως το 1887. Επί της δημαρχίας του καταρτίστηκε το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης και ιδρύθηκαν τα δύο πρώτα δημοτικά σχολεία. Αργότερα, επί δημαρχίας του Χρήστου Λάππα (1887-1891) και του γιου του, Στέργιου Λάππα (δημάρχου κατά περιόδους από το 1891 έως το 1907), ιδρύθηκαν και ανεγέρθηκαν με δαπάνες του δήμου και άλλα σχολεία, δημοτικά και γυμνάσια, καθώς και το υδραγωγείο, η δημοτική αγορά και το Παυσίλυπο, στην ιστορία του οποίου θα επανέλθουμε εκτενέστερα.

Ας σημειωθεί πως κατά τη δεκαετία των πολέμων και των διχασμών (1912-1922), πρώτος δήμαρχος -ο οποίος εξελέγη μετά τον διαχωρισμό των γύρω χωριών από την Καρδίτσα- ήταν ο Στέφανος Μπαϊρακτάρης. Η εκλογή του το 1914 έγινε για πρώτη φορά με ψηφοδέλτια και όχι με σφαιρίδια. Όταν όμως τα γαλλικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Σαράιγ κατέλαβαν την πόλη, καταλύοντας τις αρχές, ως υποτιθέμενοι αυτόκλητοι φορείς της «λύτρωσης» από το μοναρχικό κράτος των Αθηνών και υποστηρικτές της επαναστατικής κυβέρνησης Βενιζέλου και του στρατού της Εθνικής Άμυνας, στην ουσία επέβαλαν μια ημιαποικιοκρατικού είδους κατοχή ελληνικών εδαφών. Τότε, στην Καρδίτσα ο Στέφανος Μπαϊρακτάρης κηρύχτηκε έκπτωτος του αξιώματος του δημάρχου και αντικαταστάθηκε από τον Μάνθο Χριστούλα έως τις βουλευτικές εκλογές του 1920, όταν ηττήθηκε η βενιζελική παράταξη, μεσούσης της μικρασιατικής εκστρατείας.

Στις αρχές, λοιπόν, του 20ού αιώνα η Καρδίτσα ήταν μια πόλη αναπτυσσόμενη, και μάλιστα πολύπλευρα, με τους επαγγελματίες, τους νέους επιστήμονες και παράλληλα τους ανθρώπους του μόχθου και της υπαίθρου να έχουν αποδυθεί σε σκληρούς αγώνες για τη δρομολόγηση νέας πορείας στην οικονομική, κοινωνική και πνευματική ζωή της πόλης. Έπειτα και από τη λύση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της γης (απαλλοτρίωση τσιφλικιών), ο τόπος μπήκε σε πορεία οριστικής και αδιάλειπτης ανάπτυξης.

Μετά το 1881, δειλά στην αρχή, με εντονότερο ρυθμό στη συνέχεια, παράλληλα με τις οικονομικές δραστηριότητες εμφανίστηκε ο τοπικός Τύπος, καθώς και οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών.

Το 1882 κυκλοφόρησε η πρώτη τοπική εφημερίδα, με τίτλο Καρδίτσα, από τον Γεώργιο Μαρινόπουλο, ο οποίος διατηρούσε, μαζί με τον αδελφό του Δημήτριο, τυπογραφείο στη Λαμία υπό την επωνυμία «Ευνομία». Οι δύο αδελφοί μετέφεραν τον εξοπλισμό τους «κάτωθεν της οικίας Ακριβοπούλου, αντικρύ της πρώην οικίας του δικηγόρου κ. Βελίνη και επί της οδού, εν η μέχρι τούδε ευρίσκετο, ανακαινισθέν δε και πλουτισθέν δέχεται την εκτέλεσιν πάσης εργασίας, υποσχόμενον ταχύτητα περί την εκτύπωσιν και εντέλειαν ως προς την εργασίαν», όπως μας πληροφορεί το πρώτο της φύλλο (8/10/1882). Λίγο αργότερα, το τυπογραφείο αποκτά και δεύτερο πιεστήριο, αγγλικής κατασκευής, ενώ εμπλουτίζει και τον εξοπλισμό του σε τυπογραφικά στοιχεία. Το 1896 από το ίδιο τυπογραφείο εκδίδεται παράλληλα και η εφημερίδα Άγραφα, ενώ λόγω φόρτου εργασίας η έκδοση της Καρδίτσας γίνεται από εβδομαδιαία δεκαπενθήμερη.

Το 1886 κυκλοφορεί η δεύτερη τοπική εφημερίδα, με τίτλο Θεσσαλιώτις, από τον Απόστολο Γ. Σαμαρόπουλο, ο οποίος στα πρώτα φύλλα χρησιμοποίησε τα πιεστήρια του Μαρινόπουλου. Προφανώς επειδή ήταν κατ’ουσίαν ανταγωνιστές, η κυκλοφορία διακόπηκε επί πέντε μήνες, μέχρι ο Σαμαρόπουλος να καταφέρει να συγκροτήσει ιδιόκτητη εκτυπωτική μονάδα (1887) και να συνεχίσει την κυκλοφορία της Θεσσαλιώτιδος, τουλάχιστον μέχρι το 1898, όπως βεβαιώνουν οι σχετικές αναφορές. Ο Απόστολος Γ. Σαμαρόπουλος καταγόταν από τον Μέγα Παλαμά της Καρδίτσας και εργαζόταν αρχικά στις φυλακές της πόλης, απ’ όπου απολύθηκε ως αντιμοναρχικός. Εκτός από τη Θεσσαλιώτιδα, εξέδωσε και την εφημερίδα Καυτήριον.

Στο πλαίσιο των πνευματικών αναζητήσεων του Μεσοπολέμου εντάσσεται και η σύσταση του Συλλόγου Λαϊκής Βιβλιοθήκης της Καρδίτσας «Η Αθηνά», στις 30 Αυγούστου 1927. Ιδρυτικά μέλη υπήρξαν οι Κύριλλος Ψυχογιός, Βασίλης Λιόλιος, Απόστολος Βογιατζής, Ιωάννης Θεολόγης και Δημήτριος Χατζηγώγος. Η απήχηση του Συλλόγου ήταν μεγάλη, πλην όμως η συντηρητική μερίδα της πόλης αντέδρασε, με πρώτη αφορμή τη συμμετοχή αγοριών και κοριτσιών στα Ανθεστήρια που διοργάνωσε το 1931 ο Τουριστικός Όμιλος, ως τμήμα του Συλλόγου της Λαϊκής Βιβλιοθήκης. Τον Οκτώβριο του 1932 η Εισαγγελία της Καρδίτσας προχώρησε σε κατάσχεση «ανατρεπτικών» βιβλίων στη βιβλιοθήκη του Συλλόγου, ενώ κατά το κατηγορητήριο η δράση του έπρεπε να υπαχθεί στις διατάξεις του Ν. 4229/1929 «Περί ιδιωνύμου» (δίωξη λόγω φρονημάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται ανατρεπτικά για το ισχύον καθεστώς). Η πολύκροτη δίκη που ακολούθησε, τον Νοέμβριο του 1932, στο Πλημμελειοδικείο Καρδίτσας πυροδότησε έντονες αντιπαραθέσεις και η υπόθεση χαρακτηρίστηκε ως «τα νέα Αθεϊκά της Καρδίτσας», μετά τα Αθεϊκά του Βόλου, που συγκλόνισαν το πανελλήνιο το 1911. Κατηγορούμενοι ήταν οι Α. Βογιατζής, Ο. Γούλας, Χ. Μακρής, Κ. Μαλαμούλης, Κ. Ζήσης, Π. Αβδελίδης και ο Σ. Ευαγγελόπουλος. Τους υπεράσπισαν οι δικηγόροι Δ. Χατζηγιάννης, Στ. Αλλαμανής, Ν. Ευαγγελόπουλος και Β. Κατσαρός η απόφαση ήταν αθωωτική. Αργότερα, το 1933 τα πρακτικά της δίκης εκδόθηκαν σε ξεχωριστό βιβλίο υπό τον τίτλο Για την πρόοδο και τον πολιτισμό – Η δίκη της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καρδίτσης.

Πιο κοντά στις μέρες μας, οι δημοσιογράφοι Απόστολος Σαμαρόπουλος και Ιωάννης Μαρινόπουλος, οι λογοτέχνες δικηγόροι Γιάννης και Ξενοφών Ζογλοπίτης, ο ιστορικός και εκπαιδευτικός Χρήστος Καλοκαιρινός, ο ζωγράφος Γιώργος Βαλταδώρος, ο Λάμπρος Καταφυγιώτης, ο Δημήτριος Μπούσδρος και ο Πάνος Κουκορίκος αποτελούν σημαντικές πνευματικές προσωπικότητες της Καρδίτσας.

Από τις πλέον αναπτυσσόμενες επαρχιακές πόλεις μεταπολεμικά, η Καρδίτσα αποτελεί αναμφισβήτητα το διοικητικό, πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο του νομού. Η πόλη βέβαια δοκιμάστηκε τόσο από τα πολεμικά γεγονότα της δεκαετίας του 1940 όσο και από σεισμούς όπως εκείνον της 30ής Απριλίου 1954, ο οποίος οδήγησε στον θάνατο 25 κατοίκους της Σήμερα είναι μια πόλη με ανθρώπινες διαστάσεις, καθώς η έκταση που καταλαμβάνει είναι σχετικά μικρή, καθιστώντας μάλιστα το κέντρο της εύκολα προσβάσιμο στους πεζούς.

Η ραγδαία, όμως, αύξηση του αριθμού των αυτοκινήτων τα τελευταία χρόνια, ουσιαστικά από τη δεκαετία του 1980, άλλαξε τα κυκλοφοριακά δεδομένα, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του κυκλοφοριακού αδιεξόδου της πρωτεύουσας και των άλλων μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας. Αντιμέτωπος με τη νέα κατάσταση, ο Δήμος Καρδίτσας προχώρησε τα τελευταία χρόνια σε ένα ευρύ φάσμα έργων, παρεμβάσεων και πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση των κυκλοφοριακών ζητημάτων, κατόπιν ολοκληρωμένης κυκλοφοριακής μελέτης από επιστημονική ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Πιο συγκεκριμένα, το 2004 η δημοτική αρχή, με δήμαρχο τον Χρήστο Τέγο, εγκαινίασε την κατασκευή ενός δικτύου ποδηλατοδρόμων που κατά το μεγαλύτερο μέρος του ολοκληρώθηκε, με σκοπό να αποσυμφορηθεί το κέντρο από τα αυτοκίνητα και να δοθεί ένα επιπλέον κίνητρο στους κατοίκους να χρησιμοποιούν το ποδήλατο για τις μετακινήσεις τους. Βασική αρχή της πολιτικής για την κυκλοφορία ήταν ο έλεγχος της κίνησης των αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης, με τη χρήση ήπιων μέσων μεταφοράς, και κυρίως του ποδηλάτου.

Σήμερα πλέον, η Καρδίτσα διαθέτει ένα δίκτυο τεσσάρων χιλιομέτρων αστικού και δέκα χιλιομέτρων περιαστικού ποδηλατοδρόμου και αποτελεί πανελλήνιο παράδειγμα για την προώθηση του ποδηλάτου και της βιώσιμης κινητικότητας• μάλιστα, υπάρχει ειδική σχετική αναφορά σε σχολικό βιβλίο της Ε’ Δημοτικού. Η σχέση των κατοίκων της Καρδίτσας με το ποδήλατο ήταν ανέκαθεν και εξακολουθεί να είναι ουσιαστική•αντίστοιχη σχέση παρατηρείται στα Τρίκαλα, μολονότι οι εκεί δημοτικές αρχές δεν προχώρησαν σε ολοκληρωμένες λύσεις και παρεμβάσεις, όπως στην Καρδίτσα. Ταυτόχρονα, στο κέντρο και στις γειτονιές της πόλης, αλλά και στα δημοτικά διαμερίσματα, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες και μικρότερες παρεμβάσεις για τη βελτίωση της κυκλοφορίας και της ποιότητας ζωής.

Εκτός από τους κατόχους ποδηλάτων που κυκλοφορούν καθημερινά στην πόλη, ο Δήμος Καρδίτσας παρείχε σε κάθε επισκέπτη για τις δουλειές του στο κέντρο της ένα δημοτικό ποδήλατο, με την προϋπόθεση ότι θα άφηνε το αυτοκίνητο του σε έναν από τους δημοτικούς υπαίθριους χώρους στάθμευσης. Εφόσον στάθμευε το αυτοκίνητο, μπορούσε να δανειστεί ένα από τα ποδήλατα που είχε φροντίσει ο Δήμος Καρδίτσας να υπάρχουν στον χώρο στάθμευσης, προκειμένου να εξυπηρετηθεί και στη συνέχεια να το επιστρέψει, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση. Την καινοτομία αυτή, που από τον Σεπτέμβριο του 2000 εφάρμοσε ο Δήμος Καρδίτσας, τη μιμήθηκαν πολλές πόλεις στην Ελλάδα, πιστεύοντας ότι αυτό είναι ένα μέτρο που μπορεί να αποδώσει μακροπρόθεσμα και να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση του δημότη και στην αλλαγή της νοοτροπίας του σε ό,τι αφορά τη χρήση του αυτοκινήτου. Δυστυχώς, επτά χρόνια αργότερα, έως και σήμερα, το μέτρο αυτό έχει σταματήσει να εφαρμόζεται.

Ως προς την οικιστική και πολεοδομική ζωντανή και λειτουργική μνήμη -αλλά και συνέχεια- στην πόλη της Καρδίτσας, αναφέρουμε το -μεγάλο και λειτουργικά πρωτεύον- πάρκο του Παυσίλυπου.

Ως προς τους μνημονικούς-μνημειακούς τόπους του Δήμου Καρδίτσας, ξεχωρίζει ο μητροπολιτικός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης του 19ου αιώνα, που φιλοξενεί τοιχογραφίες του γνωστού Καρδιτσιώτη ζωγράφου Δημήτρη Γιολδάση. Στο Δημοτικό Λαογραφικό Μουσείο Λάμπρου και Ναυσικάς Σακελλαρίου φυλάσσονται βιβλία και αρχειακό υλικό λαογραφικού περιεχομένου, στολές, εξαρτήματα και αντικείμενα του Καρδιτσιώτη στρατηγού και πρωθυπουργού Ν. Πλαστήρα, καθώς και συλλογή έργων του Γιώργου Βαλταδώρου, ενώ συχνά πραγματοποιούνται εκθέσεις Ελλήνων δημιουργών.

Σημαίνον είναι και το δημοτικό κτήριο της νέας αγοράς, το οποίο αποπερατώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Εξαιρετικής αξίας είναι επίσης τα νεοκλασικά κτήρια του πρώην κινηματογράφου «Παλλάς» και του ξενοδοχείου «Άρνη». Το «Παλλάς» χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και αρχικά λειτουργούσε ως ξενοδοχείο. Εδώ φιλοξενήθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν επισκέφτηκε την πόλη το 1911 .Το ξενοδοχείο «Άρνη» χτίστηκε το 1920 από Γάλλο αρχιτέκτονα και αρχικά διέθετε θολωτό τρούλο, ο οποίος κατέρρευσε στον σεισμό του 1954. Η τεχνοτροπία του θυμίζει αντίστοιχα κτίσματα στο Παρίσι, όπως το πολυκατάστημα Samaritaine, το οποίο χτίστηκε κατά την περίοδο 1905-1910.

Ένα ακόμη σημείο αναφοράς του Δήμου Καρδίτσας είναι το δάσος της Παπαράντζας ή Χίλια Δένδρα, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση μόλις 3 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης.

Πηγές:

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας, Καρδίτσα 2007
Όψεις της Ιστορίας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Νομού Καρδίτσας, Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Καρδίτσας
Τουριστικός Οδηγός νομού Καρδίτσας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καρδίτσας, Καρδίτσα 2010